Hennaarderadeel
Hennaarderadeel – een streek met de vorm van een eend
Er was ooit een Friese landstreek die voor het eerst in 1398 in de bronnen opduikt. In het noorden reikte ze bijna tot aan Franeker; in het zuiden lag ze niet ver van Bolsward en Sneek. Dit uitgestrekte en grillig gevormde gebied vormde eeuwenlang een grietenij (een bestuurlijk en juridisch district) en droeg de naam Hennaarderadeel.
Die naam was afgeleid van Hennaard, het dorp dat als hoofdplaats werd aangewezen. Dat gebeurde niet alleen omdat Hennaard als het oudste dorp van de streek gold, maar ook omdat er al lange tijd recht werd gesproken.
Op een kaart uit 1861 is goed te zien hoe opvallend vreemd gevormd de grietenij was. Het geheel leek op een eend:
-
In de ‘hals’, die op sommige plekken niet breder was dan een kilometer, lag onder andere Spannum.
-
In de ‘kop’ lagen Baaium en Wjelsryp.
Oude bronnen melden dat de streek van noord naar zuid ongeveer drie uur gaans was, en van west naar oost twee uur breed.
Een blik door de geschiedenis
Uit diverse beschrijvingen blijkt hoe het gebied eeuwenlang werd ervaren.
De Friese geschiedschrijver Pier Winsemius schreef in het begin van de 17e eeuw dat Hennaarderadeel vooral bekend stond om zijn vruchtbare weiden. Volgens hem waren er huishoudens die wel veertig koeien molken — een aanzienlijk aantal voor die tijd.
Een bron uit 1791 vertelt iets soortgelijks: het gebied bestond “merendeels uit vette, grazige weilanden”, bewoond door welgestelde boeren die grote veestapels bezaten.
Halverwege de 19e eeuw meldde letterkundige A.J. van der Aa dat er op sommige plekken terpen lagen met bouwland erop, in bezit van boeren met “aanzienlijke koemelkerijen”.
Uit al deze beschrijvingen blijkt dat de inwoners hun inkomen vooral haalden uit de veehouderij, de teelt van granen en de handel in kaas, wol en huiden.
Het landschap van Hennaarderadeel
Het gebied werd gekenmerkt door uitgestrekte weidevelden met grazend vee en wijdse vergezichten. Twee hoofdvaarten liepen er dwars doorheen; vanaf die vaarten gingen kleinere opvaartjes naar dorpen en boerderijen. Daarnaast waren er smalle wegen en kerkpaden die de twaalf verspreid gelegen dorpen met elkaar verbonden. Die dorpen bestaan nog steeds, al heeft niet ieder dorp nog een eigen kerk.
Van grietenij tot moderne gemeente
In 1851 hield Hennaarderadeel op een grietenij te zijn en werd het een plattelandsgemeente. Die status hield het tot 1984, toen het fuseerde met het aangrenzende Baarderadeel. Bij die herindeling verdween de historische naam en ontstond de nieuwe gemeente Littenseradiel.
Maar ook Littenseradiel is inmiddels geschiedenis: sinds 2018 is deze gemeente opgeheven en verdeeld over drie nieuwe gemeenten.
